De verrijkingsklas, een remedie tegen bore-out in het onderwijs

Veerle Cool van MOre coaching schreef voor ons onderstaand artikel:

Het schooljaar is nog geen maand ver en deze boodschappen hoorde ik al elke week. Het lerarentekort en de uitval van het onderwijzend personeel is intussen een gekend fenomeen. 

Het belang van élk kind?

Wanneer de zorgcoördinator of de zorgjuf voor de klas staat, betekent dat in concreto meestal dat de verrijkingsklas -vaak ook plusklas of kangoeroeklas genoemd- voor onbepaalde duur niet doorgaat. En de meester die een klas van zijn afwezige collega erbij neemt, heeft niet altijd de mogelijkheden om voor de cognitief begaafde kinderen te differentiëren op hun maat, spoor 4 dus.

Recent wetenschappelijk onderzoek toont aan dat cognitief begaafde kinderen géén hoger risico lopen op psychische problemen (Lavrijsen & Verschueren, 2023). Er zijn geen grote en systematische verschillen tussen cognitief begaafde en gemiddeld begaafde leerlingen op gebied van mindset over intelligentie en studiemotivatie. Enkel de subgroep van de leerlingen met een label hoogbegaafdheid (IQ > 130) lopen wél een groter risico op een vaste mindset en een lagere autonome motivatie voor school (Soenen et al., 2021). En dat zijn nu net twee belangrijke factoren waarop de verrijkingsklas kan inspelen.

Via welke onderwijsinterventies kunnen we die motivatie aanwakkeren bij hoogbegaafden?

1. Zelfregulerend leren waarbij kinderen hun eigen leerproces sturen, plannen, beoordelen, aanpassen in functie van het zelfstandig bereiken van vooropgestelde doelen
2. Onderzoekend leren: zich oriënteren op een thema, een onderzoeksvraag formuleren, een plan opstellen, data verzamelen en analyseren, een verslag maken en de resultaten communiceren.
3. Probleemgestuurd leren vanuit complexe en reële problemen die leerlingen aanzetten tot nadenken.
4. Begeleiden van het leerproces via modelleren, waarbij een leraar zijn eigen gedachtegang beschrijft bij het oplossen van een bepaald probleem en de leerling op die manier uitgedaagd wordt om op een ander niveau te denken. Of via mentoring, waarbij de leraar open vragen stelt en feedback of advies geeft om het leerproces te ondersteunen en bevorderen. Het krijgen van concrete en taakgerichte feedback is eveneens een belangrijke motiverende factor die noodzakelijk is bij een leerproces.
5. Compacten en verrijken van de leerstof: overbodige instructietijd of oefentijd schrappen en in de vrijgekomen tijd nieuwe, uitdagende leerstof aanbieden.
6. Versnellen door op jongere leeftijd te starten in de kleuterklas of de lagere school, door in een of meerdere vakken sneller te gaan dan de leeftijdsgenoten, door een jaar over te slaan of mee te volgen met een hoger leerjaar in een graadklas. Ook het volgen van een versneld extern programma tijdens of na de schooluren, ligt binnen de mogelijkheden, net als het leren op eigen tempo.
7. Groeperen van cognitief sterke leerlingen zodat een homogenere leeromgeving ontstaat en er logischerwijs ook meer contacten zijn met leerlingen die gelijk(er) zijn in schoolse prestaties of cognitieve vaardigheden. Dit met aandacht voor de flexibiliteit in de groepering.

Deze belangrijke bouwstenen kunnen worden toegepast in de reguliere klas, maar ook binnen een externe verrijkingsklas. Ze brengen de kinderen uit hun hangmat en in hun leerproces: leren worstelen met uitdagende taken en omgaan met fouten maken versterkt de groeimindset. Het contact met ontwikkelingsgelijken en andere snelle denkers zorgt dan weer voor een realistischer zelfbeeld en gezondere sociale contacten. Bovendien  krijgen deze kinderen een positievere houding ten aanzien van de (nieuwe en interessante) leerstof.

De verrijkingsklas, een remedie  tegen bore-out in het onderwijs

En daarom kan het afschaffen van de verrijkingsklas demotiverend werkend voor die specifieke kinderen die een grote leerhonger hebben en ‘ondervoed’ worden. Maar ook de ‘kok’ en het aangeboden ‘menu’ zijn uitermate belangrijk.  We kennen allemaal het verschil tussen een maaltijd uit een grootkeuken en een etentje à la carte met vers bereide ingrediënten. En nee, je hoeft heus geen toprestaurant uit te kiezen om lekker en voedzaam te eten, nieuwe smaken te ontdekken en graag terug te keren. Het is de chef die ertoe doet: de leerkracht, zijn of haar expertise, kennis van zaken en de ervaring die een verrijkingsklas haar sterren geeft. Gelukkig zijn er veel directies die zich hiervan bewust zijn. Maar ook zij staan tegenwoordig meer en meer voor de klas en het eerste wat overal sneuvelt, zijn de verrijkingsuren. Wat zou er gebeuren als we om dezelfde financiële redenen de zorguren voor kinderen aan de andere kant van de curve zouden afschaffen? Het decreet is nochtans heel duidelijk: alle kinderen moeten (in de basisschool) maximaal tot leren komen. 

Als partner van Hoogbloeier® kan ik het belang van een aangepast curriculum niet sterk genoeg in de verf zetten. Ikzelf en een aantal collega’s richten externe plusklassen in tijdens de schooluren. Eigenlijk zouden dit trajecten moeten zijn voor kinderen en jongeren wiens honger groter is dan wat de plusklas op school biedt. Momenteel richten wij ons meestal op de 10% cognitief sterkste leerlingen omdat de nood zo groot is en het schoolse aanbod veel te beperkt. We investeren echter veel tijd en ruimte in het bewaken van de kwaliteit van onze externe plusklassen door een doordachte focus op ons doelpubliek bij de intake. Maar eigenlijk zouden onze externe plusklassen overbodig moeten zijn …

Oproep

Beste overheid, beste ministers, er is niets zo motiverend en enthousiasmerend voor leerkrachten als lesgeven aan leergierige kinderen die in hun kracht gezet worden. De energie die dan vrijkomt, de linken en verbanden die als pingpongballen heen en weer gaan, de pretoogjes en het knetterende vuurwerk zijn de beste remedie tegen bore-out bij leerlingen. De overheid kan ervoor kiezen om scholen die een verrijkingsklas inrichten, een aantal zorguren te geven die daarvoor gebruikt moeten worden (in vakjargon: gekleurde uren). En als we dan nog wat verder denken, kan ook een leerkracht met een bore-out via de verrijkingsklas of via het aanmaken van verrijkingsmaterialen hiervoor, de uitdaging (terug)vinden die hij of zij nodig heeft. Het geïnvesteerde geld verdient zich dus dubbel en dik terug.

Ons onderwijs mag onze sterkste leerlingen niet in de kou zetten. Zij zijn de bestuurders en denkers van onze uitdagende toekomst. Het zijn mijn begeesterde en meest intelligente leerkrachten die bij mij het onderwijsvuur deden oplaaien. Het zijn mijn gedreven collega’s die hun sterke leerlingen niet ‘bezig hielden’, maar weloverwogen begeleidden en uitdaagden met complexere leerstof in een krachtige leeromgeving die het vuur brandend hielden. Ik ben hen er zo dankbaar voor!

Bij het schrijven van dit artikel liet ik me inspireren door twee uitgaven van Project Talent:

• Verschueren, K., Sypré, S., Struyf, E., Lavrijsen, J., & Vansteenkiste, M. (2021). Ontwikkelen van cognitief talent : Handboek voor onderwijsprofessionals. Acco learn.
• Project Voorbeeldscholen. (2022). Mijn inspiratieboek/-boost, Aan de slag met cognitief talent in het onderwijs. Die Keure.

Copyright © 2023 Veerle Cool, MOre coaching – Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Online delen mag mits vermelding van auteur en link naar dit artikel.