Versnellen - of ook wel een jaar overslaan - doe je er goed aan of niet?

Een jaar overslaan, doe je er goed aan of niet?

Sommige leerkrachten, maar ook ouders, voelen een weerstand wanneer begaafde kinderen een jaar overslaan in het basisonderwijs. Zij vrezen dat er later, bij de overgang naar het secundair onderwijs, problemen zullen optreden. Uit onderzoek blijkt dat deze vrees onterecht is, wat daarom niet betekent dat je zomaar in het wilde weg je kind een klas kan laten overgaan. Hiervoor moet je een aantal criteria in overweging nemen zodat je een gefundeerde beslissing kan nemen.

De meeste mensen kennen versnellen vooral als een jaartje overslaan, bijvoorbeeld van 3de naar 5de leerjaar (van groep 5 naar 7). Toch zijn er nog andere vormen van versnellen. Ook een jaartje eerder van de kleuterklas naar het basisonderwijs gaan, wat vervroegde doorstroming heet, is een vorm van versnellen. Minder bekend is een vakversnelling waarbij de leerstof van één vak versneld wordt gegeven wanneer op dit gebied een grote cognitieve voorsprong vastgesteld wordt, bijvoorbeeld bij rekenen. En een laatste vorm die minder wordt uitgevoerd wegens praktisch minder haalbaar, is het afwerken van de leerstof van twee leerjaren in één jaar.

Criteria leerling

De meest aangehaalde reden om een leerling te gaan versnellen is omwille van een cognitieve voorsprong. Uiteraard versnel je een kind niet omdat het zomaar cognitief begaafd is, maar kijk je eerst of het een voorsprong heeft en hoe groot die voorsprong dan wel is. Dat kan door een uitgebreid didactisch onderzoek uit te voeren hetzij in de school zelf, hetzij in een extern bureau. Hierbij wordt het kind voor technisch lezen, begrijpend lezen, spelling en rekenen doorgetoetst met de toetsen van het leerlingvolgsysteem (LVS) of met andere testen. Voor andere vakken is het moeilijker om door te toetsen, maar je kan er meestal wel van uitgaan dat een hoogbegaafd kind door zijn uitgebreide honger naar kennis wellicht ook op gebied van wereldoriëntatie meer weet dan wat aangeboden wordt in de klas.

Wanneer zo’n voorsprong minstens 6 tot 12 maand is, kan je overwegen om twee schooljaren in één jaar te geven, zodat je duidelijk weet dat er geen hiaten zullen ontstaan in zijn schoolse kennis. Maar zodra de voorsprong meer dan één jaar is, is het aan te raden om meteen een volledig leerjaar over te slaan.

Een tweede overweging die je zeker moet maken is of het kind eraan toe is in zijn sociale en emotionele ontwikkeling. Zie je je kind op school, maar ook in buitenschoolse activiteiten meer spelen met oudere kinderen dan met zijn leeftijdsgenoten, geeft je kind zelf aan dat het liever een jaartje hoger wil zitten, of noemt je kleuter zijn klasgenootjes ‘baby’s’, dan kan het zijn dat je kind geen aansluiting vindt met zijn leeftijdsgenoten. Versnellen is dan ook vaak noodzakelijk om deze aansluiting te verzekeren. Je kind komt op die manier terecht bij kinderen die op een min of meer zelfde ontwikkelingsniveau zitten, waardoor het emotioneel beter aansluit én waardoor het zijn sociale vaardigheden beter kan oefenen door zich te spiegelen aan ontwikkelingsgelijken.

Een valkuil voor leerkrachten evenwel kan zijn dat een kind dat zich niet tussen ontwikkelingsgelijken bevindt een gedrag vertoont dat eerder als sociaal zwak bestempeld wordt. De oorzaak van dit onaangepast gedrag ligt juist in het feit dat het op sociaal of emotioneel gebied óók voor is. Deze valkuil kan voorkomen worden door de kennis over hoogbegaafdheid op school te vergroten, door sociale en emotionele ontwikkeling ook op te nemen in het leerlingvolgsysteem en eventueel ook door het toepassen van een signaleringsprotocol voor begaafdheid op de school.

De leeftijd van het kind kan ook een rol spelen bij de beslissing om te versnellen. Een leerling die geboren is in januari heeft qua ontwikkeling uiteraard enkele maanden voorsprong gekregen ten opzichte van een leerling die pas in december jarig is; hoewel dit niet hoeft te betekenen dat je kinderen geboren op het eind van het jaar beter niet versnelt…

Verder wordt er ook gekeken naar het zelfbeeld van de leerling, want bij een scheef zelfbeeld heb je vooral een zéér goede begeleiding nodig om de versnelling in goede banen te leiden. Denkt het kind alles al te kunnen – ‘ik ben de beste’ – en neemt het een arrogante houding aan, dan kan een versnelling net een middel zijn om een realistischer zelfbeeld te vormen. Maar misschien heeft het kind een negatief zelfbeeld en denkt het van zichzelf vooral dat hij of zij ‘een rare’ is, voelt het zich een alien in zijn klas? Bij het laatste type krijg je het risico dat er een te grote druk zal gelegd worden door de versnelling, waardoor het kind negatieve faalangst kan ontwikkelen. Daarom is een goede begeleiding voor, tijdens en na de versnelling van uiterst belang!

Sommige cognitief begaafde leerlingen hebben door een tekort aan cognitieve uitdaging geen goede werk- en leerstrategieën ontwikkeld. Is dit het geval bij deze leerling, dan is het zaak om dit eerst te gaan aanpakken door effectief moeilijker opdrachten verplicht te gaan aanbieden mét begeleiding van een leerkracht. Omdat dit de allereerste keer is dat zo’n kind geconfronteerd wordt met zijn frustratieniveau en de uitdaging eerder zal mijden als het vrijblijvend is, is het van belang de uitdaging verplicht aan te bieden. Daarnaast is begeleiding nodig, omdat het kind wellicht last zal hebben met zelfstandig werken omwille van de minder goed ontwikkelde spanningsboog. Beslis je dus midden in het jaar om het kind het volgende jaar te gaan versnellen, pak dan de rest van het jaar eerst deze werkstrategieën aan zodat het goed voorbereid kan starten in september!

Een bijkomende leer- of persoonlijkheidsstoornis kan een eerder belemmerende factor zijn om te versnellen. Een expert op dat specifieke gebied – en ideaal ook op gebied van hoogbegaafdheid of op zijn minst een notie ervan – kan dan ingeschakeld worden in de beslissing tot versnellen.

Een laatste overweging betreffende de leerling, is de visie van de leerling zelf op het versnellen. Deze mening mag echter niet doorslaggevend zijn, maar er is wel een gesprek met de leerling nodig om alle vragen, onzekerheden en twijfel bij het kind weg te nemen.

Criteria school

Het pedagogisch klimaat in een school speelt een zéér grote rol in het al dan niet slagen van een versnelling. Wat is de attitude van de leerkrachten ten opzichte van versnellen van leerlingen en ten opzichte van hoogbegaafde leerlingen in het algemeen? Hoe denken leerkrachten hierover? Zijn ze in staat om hun vertrouwde ideeën en opvattingen hierover los te laten? Veel hangt af van de steun van de directie en zorgcoördinator voor het welslagen ervan.

Bij een versnelling hoort ook een goede begeleiding door de leerkracht, zowel van de leerkracht van de klas waaruit het kind vertrekt als van de ontvangende leerkracht. Kunnen deze leerkrachten die extra begeleiding wel aan? Hoe gaat dit praktisch in zijn werk, hoe kan de leerstof aangepast worden voor het ontwikkelen van die werk- en leerstrategieën? Zijn ze vertrouwd met compacten en verrijken? Hoe worden hiaten in de leerstof aangevuld? Soms worden deze kinderen bijgespijkerd zodat ze meteen ‘op niveau‘ zitten als ze starten in de nieuwe klas. Dit is iets wat te vermijden valt en enkel toegepast dient te worden als het strikt noodzakelijk is, zoals bijvoorbeeld een kind leren schrijven dat van het 3de kleuterklasje meteen naar het 2de leerjaar (groep 2 naar 4) springt. Maar ga niet de tafels of de brug over tien inoefenen, want in september en oktober volgt er sowieso nog een herhalingsperiode dat voor het begaafde kind over het algemeen voldoende blijkt om mee te zijn.

Hou er vervolgens als leerkracht rekening mee dat een versneld kind jonger is en sommige vaardigheden ontbreekt die je normaal verwacht in dat leerjaar. Reken het kind er niet op af als het nog niet zelf zijn jas kan aandoen, nog niet goed kan stilzitten of problemen krijgt in de turnles. Denk eraan dat een achtjarig kind in het 4de leerjaar (groep 6) nog niet goed kan plannen, zijn agenda nog niet goed kan nakijken en regelmatig zijn zwemzak vergeet. Begeleid het kind hierin en steun het zoveel als mogelijk!

Om de besluitvorming over versnellen te nemen, kan je samen met de school een beroep doen op de versnellingswenselijkheidslijst die ontwikkeld is door het CBO in Nijmegen en aangepast is naar de Vlaamse situatie door project TALENT. Deze lijst geeft je een weging van verschillende criteria waardoor je een score bekomt die het versnellen aan- of afraden.

Criteria ouders

Vele ouders hebben vele vragen, twijfels en bedenkingen over de eventuele versnelling van hun kind. Het gevaar bestaat dat ze deze twijfel gaan overzetten op hun kind. Daarom zijn gesprekken tussen de school en de ouders heel belangrijk waarbij de voor- en nadelen van het versnellen en de criteria hierboven om te versnellen, besproken worden.

Zowel ouders als leerkrachten kennen wel ergens iemand die ooit eens een jaartje heeft overgeslagen en die in het middelbaar problemen heeft gekregen en uiteindelijk van school is gestapt zonder diploma. Deze verhalen, die uiteraard wel waar kunnen zijn, mag je echter niet gebruiken als bewijs dat het sowieso slecht zal aflopen. Uit onderzoek naar de effecten van versnellen van hoogbegaafde leerlingen blijkt namelijk het tegendeel en zijn er overwegend positieve effecten waar te nemen. Meer info hierover vind je op de site van project TALENT onder het thema versnellen.

Last met beslissen? Onze coaches kunnen je helpen!

Het is niet makkelijk om deze beslissing te nemen, vooral niet als de school er twijfels bij heeft. Twijfel je zelf en ben je niet zeker dat het wel de juiste beslissing zal zijn, laat je dan adviseren door één van onze coaches. Zij kunnen je kind observeren, maken gebruik van de versnellingswenselijkheidslijst en kunnen mee naar school gaan en zo helpen de beslissing te funderen. Besef als je twijfelt dat ook niet versnellen een interventie is die gevolgen heeft voor je kind!

In de lijst van partners vind je hun aanbod onder hun naam. Zoek naar een coach dicht bij je in de buurt die versnellen in zijn aanbod heeft en contacteer hem of haar gerust voor een intakegesprek.

Copyright © 2023 dr. Sabine Sypré, Hoogbloeier® cvba – Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Online delen mag mits vermelding van auteur en link naar dit artikel.