Waarom hoogbegaafde kinderen vals spelen, oneerlijk zijn en manipuleren

Caroline De Neve van IO Hoogbegaafd, schreef voor ons dit artikel:

Bedriegen, liegen, manipuleren. Van jongsaf gaan kinderen deze bijzondere en controversiële talenten ontdekken en ontwikkelen (lees: uittesten op hun ouders). Auteur en onderwijspsycholoog Kate Maupin schreef er zelfs het boek “Cheating, dishonesty and manipulation. Why bright kids do it.” over. Daarin haalt ze een studie aan waarbij 80% van de vierjarigen bedrog pleegt tijdens een do-not-peek test. Achteraf bleken zij tegen de testers ook te liegen over hun bedrog. Jong geleerd…

In de praktijk zie ik het evenzeer gebeuren, kleuters die hun nieuwbakken, onschuldige, manipulatieve technieken op hun ouders toepassen. En hoewel vaak doorprikt, blijken sommige technieken de doortastendheid van mama’s blik toch te doorstaan. Cognitief begaafde kinderen tonen zich vaak een meester in bedrog en blijken hier zelfs op jongere leeftijd mee te beginnen:

Driejarigen die op een doordachte manier technieken inzetten om de wereld naar hun hand te zetten – lees: ouders, kleuterleerkrachten en anderen manipuleren. Het is een bijzondere kracht die we allen uitproberen in ons leven. Willen we immers niet allemaal dat de wereld draait in de richting die wij verkiezen?

Het is des mensen, bedriegen en manipuleren, om het nog maar niet over zelfbedrog te hebben. We hoeven deze termen zeker niet altijd in een negatief daglicht te plaatsen: er bestaan ontelbare voorbeelden waar zelfbedrog net een positief coping-mechanisme kan zijn, een manier om overeind te blijven en niet ten onder te gaan aan existentieel benarde situaties of omgevingsfactoren.

Om die reden wil ik reeds – voor ik start met deze boekbespreking – de kracht van bedrog even hard lauweren als die van eerlijkheid. Dat kan contradictorisch lijken, maar is het zeker niet. Wanneer ik zie hoe een driejarige cognitief sterke kleuter erin slaagt om op school een heel ander personage te spelen dan thuis, met een heel eigen vocabularium, een eigen schare aan houdingen en blikken, een eigen manier van zijn, een totaalpakket aan acteren, dan ben ik in eerste instantie verbijsterd door zoveel inlevings- en doorzettingsvermogen, flexibiliteit en inzicht in de wereld om zich heen. Hoe zij exact weten welke knopjes bij wie in te drukken, welk gedrag waar te vertonen om geen problemen te veroorzaken of om in een sociale context te kunnen fungeren zoals het van hen verwacht wordt.

Uiteraard soms vermoeiend en niet altijd positief voor de eigen ontwikkeling, toont dit manipulatiegedrag ook de onmetelijke sterktes van het onzichtbare en ontastbare van bepaalde aangeboren vaardigheden.

Waarom hoogbegaafde kinderen vals spelen, oneerlijk zijn en manipuleren

Het boek van Kate Maupin belicht daarentegen vooral het problematische aspect aan liegen, bedriegen en manipuleren. Welke noden liggen er in dit gedrag verscholen? Welke onuitgesproken hulpkreten horen we in de leugens van bepaalde kinderen? En wat kun je er als ouder en leerkracht aan doen?

Kate Maupin plaatst het bedrog in een school- en academische context, om van daaruit te gaan kijken naar mogelijke ingrepen. Ze deelt het boek op in verschillende casussen en destilleert daar een aantal types van bedrog uit. Ze analyseert elk type en reikt ook telkens strategieën aan om met deze types om te gaan, zowel op school als thuis.

Een aantal types die Kate onderscheidt:

• bedrog in je taken omdat je onvoldoende gezien en erkend wordt als hoogbegaafde (onderpresteren)
• bedrog uit verveling – ons allen zeer bekend – door te weinig uitdaging gaan onderpresteren, taken kopiëren, gokken, …
• altruïstisch en sociaal bedrog: liegen om anderen te helpen of om erbij te horen
• bedrog uit perfectionisme en faalangst
• ziekte veinzen om aan toetsen of lessen onderuit te geraken – bij de ene om hogere resultaten te halen, bij de andere om niet als begaafd bestempeld te worden, dus uit sociale overwegingen
• ouders en leerkrachten manipuleren zodat zij eigenlijk al het werk doen

Bij elk van deze types weet Kate Maupin haarfijn uit te leggen hoe het mechanisme van bedrog werkt, hoe de kinderen zich gedroegen en wat ze dachten, welke strategieën werden gehanteerd. Interessant is ook het advies dat ze eraan toevoegt, voor thuis en in de klas. Praten, waardenaudits creëren (Wat is het nut van deze leerstof of verrijking?), het nut uitleggen, contextualiseren, rolmodellen aanbieden, zorgen voor klankborden, … Hoewel we veel van de gehanteerde technieken al kennen, vond ik het boek toch een interessante weergave en inkijk in de casussen, hoe Kate deze zo scherp weet te analyseren en hoe ze oplossingsstrategieën aanbiedt en analyseert in de school- en thuissituatie. Immers, haar casussen gaan soms erg ver in hun bedrog en zijn daardoor soms moeilijk op te sporen waardoor het jarenlang kan duren voor het probleem aangepakt wordt. Zeker een aanrader, dit boek. Mocht ik leerkracht zijn, is dit het boek dat ik me zou aanschaffen. Het geeft zeer gedetailleerd weer hoe het eraan toegaat in het hoofd van de bedriegende hoogbegaafde leerling en hoe hij of zij zich opstelt in zijn of haar wereld.

Schrijnend voorbeeld van het achtjarig meisje Ceedie

Het meest ontroerende en ook schrijnende voorbeeld dat bij mij als begeleider binnenkwam, is de casus van het achtjarige meisje Ceedie, een uitzonderlijk hoogbegaafd meisje dat niet op de hoogte was van haar eigen cognitieve sterktes en haar eigen begaafdheid systematisch ontkende om erbij te horen. Ook haar ouders waren zich niet bewust van haar potentieel. Ceedie is een zeer emotioneel en zintuiglijk gevoelig meisje dat geen connectie vindt met andere kinderen of volwassenen. Aan de basis hiervan ligt haar enorme asynchrone ontwikkeling in combinatie met haar zintuiglijke en emotionele intensiteit. Uit angst om bespot te worden en niet bij de groep te horen, ontstond in haar hoofd een hersenspinsel: the Game. Ceedie was er stellig van overtuigd dat ze in een soort universeel spel leefde, waar alle handelingen en uitingen van communicatie een patroon volgden, een structuur van regels die zij niet kende. Daarom hield zij een schrift bij waarin zij gesprekken tussen andere mensen op school neerpende om daar achteraf een structuur in te zoeken en te ontdekken hoe zij zelf moest communiceren met leerkrachten en klasgenoten. Je vinger opsteken mocht je bijvoorbeeld niet bij elke les doen want anders werd je te veel als strever bekeken, dus leerde ze zichzelf hoeveel keer ze dat wel mocht doen. Ze ‘leende’ taken van andere kinderen opdat ze geen te hoge resultaten zou halen en er niet uit zou springen. Ceedie was ervan overtuigd dat als zij alle regels en structuren zou kennen en toepassen, zij het goed zou hebben op school en er sociaal zou bij horen, ondanks dat ze cognitief jaren voor zat op haar leeftijdsgenoten. The Game nestelde zich heel diep in haar denken en handelen en ze was rotsvast overtuigd van deze absurde, zelfverzonnen realiteit. Het idee van The Game gaf haar ook macht, want als er iets fout liep, kon ze dat de volgende keer goedmaken door er goed over na te denken en het juiste patroon te ontdekken. Vaak echter stootte ze op de onmogelijkheid om een consequente structuur te vinden in de communicatie van haar klasgenoten. Er kwamen emotionele naar binnen gerichte uitbarstingen en er volgde automutilatie. Ceedie kreeg uiteindelijk psychologische begeleiding op school en intensieve therapie erbuiten. Geleidelijk aan werd haar duidelijk gemaakt dat The Game een vorm van zelfbedrog was als coping mechanisme om in een wereld te overleven waar zij geen aansluiting vond. De ouders werden erbij betrokken en de leerkrachten werden op de hoogte gesteld. Psycho-educatie en verrijking volgden. Ceedie werd naar een hobbyclub voor getalenteerde meisjes gestuurd waar ze gedichten en verhalen kon schrijven. Langzamerhand kwam er zelfaanvaarding en verdween The Game uit Ceedie’s hoofd en meteen ook het idee dat ze de wereld rond zich kon manipuleren mits ze de juiste regels kende.

Ceedie’s zelfbedrog ging ver. Maar toch doet zij mij heel sterk denken aan de vele kinderen die een rol aannemen op school, die zoeken naar handvaten om het sociale geweld aan te kunnen en zich te handhaven in een wereld waarvan zij de regels niet begrijpen, omdat hun regels van een rijpere (of andere) kwaliteit zijn.

Om die reden vond ik dit boek ontluisterend en treffend geformuleerd. De eerlijkheid gebiedt mij echter te melden dat ik de laatste twee voorbeelden zelf nog niet gelezen heb wegens tijdgebrek. Hoewel ik dit aanvankelijk wilde verzwijgen, leek het me gezien het onderwerp van dit boek maar zo eerlijk om hier toch voor uit te komen en geen bedrog te plegen. Ik lees intussen gestaag verder en hoop van u hetzelfde.

Copyright © 2022 Caroline De Neve, iO Hoogbegaafd – Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Online delen mag mits vermelding van auteur en link naar dit artikel.