Niet willen versus niet kunnen… De verborgen strijd van hoogbegaafden

Maaike Martens, psycholoog, schreef voor ons dit artikel:

Ik wil vandaag een pleidooi houden. Een pleidooi om een hoogbegaafd kind/jongere/volwassene te zien als een totaalpersoon en ze niet te herleiden tot het cognitieve luikje. We weten ondertussen allemaal dat hoogbegaafdheid meer omvat dan enkel dat cognitieve luikje. Over de verschillende visies en modellen ga ik het hier niet hebben.

Niet willen versus niet kunnen… De verborgen strijd van hoogbegaafden

Wel wil ik ons even allemaal terug alert maken voor een denkfout die we maar al te vaak maken. Het idee dat school voor deze kinderen vanzelf moet gaan, dat hoge resultaten horen bij deze kinderen en dat ze later ook echt een goede (lees: met een zekere status en goed verdienende) job moeten hebben, sluipt zomaar ons denken binnen. Ik gebruik met opzet het woord “sluipen” omdat we er ons vaak niet van bewust zijn. In intakegesprekken met ouders over hun zoon of dochter komt het wel vaker aan bod en ook bij schoolgesprekken wordt het op tafel gegooid: het niet snappen waarom dit kind niet komt tot het leveren van hoge prestaties.

Verwachtingen

Bij jongeren bestaat de aanmeldingsreden inderdaad vaak uit dalende punten op school. Het eerste signaal dat er iets niet helemaal klopt. Plots lukt het niet meer om de verwachtingen die iedereen heeft, de jongere incluis, te realiseren. Ouders en leerkrachten zitten met de handen in het haar. De jongere heeft het zelf ook zeer lastig, maar toont dit vaak niet openlijk. Hierdoor ontstaat er niet zelden een communicatiefout. Ouders en leerkrachten gaan ervan uit dat de jongere totaal ongeïnteresseerd is, dat het hem of haar niets (meer) kan schelen en dat hij of zij niet beseft dat het op deze manier “fout gaat lopen”. Uitspraken als “Hij is lui.”, “Ze wil niet werken.”, “Ze is arrogant.”, “Hij wil niet tonen wat hij kan.”, “We hebben het nochtans al vaak uitgelegd, dit is dus van niet willen.”, … komen vaak terug.

Luister!

Ik wil hier even aan de alarmbel trekken. Luister naar deze jongeren! Ze hebben zoveel meer te vertellen dan “Ik wil niet”. Het ‘niet willen’ is eerder een ‘niet kunnen’. Lange tijd ging het goed en plots lukt het niet meer. De volwassenen begrijpen het niet, maar de jongere weet evenmin wat er precies aan de hand is. “Waarom lukte het mij vorig jaar wel en kan ik nu geen goede punten meer halen?”, “Ik ben dom.”, “Het lukt me toch nooit.”, “Het interesseert me niets.”, “Ik doe wel iets waar ik geen diploma voor nodig heb.”, … . Deze uitspraken, die vaak als arrogant worden aanzien, zijn een verpakking voor zoveel meer. Luister naar deze jongeren, toon oprechte betrokkenheid en ze geven je een inkijk in wat ze écht nodig hebben.

Stress

Vaak merk ik bij het leren kennen van deze kinderen en jongeren dat ze zeer veel stress ervaren. Niet zo af en toe eens, maar elke dag opnieuw. Stress om zaken die voor ons banaal lijken en “erbij horen”, maar die serieuze gevolgen kan hebben voor het functioneren en het welzijn van dit kind of deze jongere. “Ik moet meer studeren, maar hoe dan?”. “Werk harder. Maar wat is dat dan?” Wat ze hierbij aangeven, is dat ze eigenlijk de vaardigheden missen om te doen wat hen wordt gevraagd. En dat is meteen ook de focus bij veel begeleidingen.

Vaak hoor ik ook “Ik ben zo moe.”, wat niet verwonderlijk is. De chronische stress zorgt ervoor dat het lichaam er steeds naar streeft om veilig te zijn en dat vreet energie. Energie die dan niet meer beschikbaar is om gepast te reageren, te studeren of om te kunnen gaan met onvoorziene omstandigheden.

Waar de vraag vanuit de omgeving (ouders, leerkrachten) vaak is om te kijken hoe we er kunnen voor zorgen dat een jongere zich meer inzet, is de vraag bij de jongere zelf vooral: “Hoe moet ik dat dan doen?” of “Help mij om me terug minder moe te voelen”.

Executieve vaardigheden

Veel hoogbegaafde jongeren lopen aan tegen executieve vaardigheden die niet altijd hun cognitieve sterkte evenaren. Ze weten zeer veel, maar vergeten steeds hun spullen. Ze lossen moeilijke wiskundeoefeningen op maar slagen er niet in de theorie te memoriseren, … . Als we dit combineren met de verwachtingen die we naar hen toe hebben, dan krijgen we onmiddellijk een zicht op het spanningsveld dat bij een aantal van hen chronische stress veroorzaakt.

Executieve vaardigheden hangen samen met de rijping van de hersenen en moeten dus ook de kans krijgen om getraind te worden. Je kan niet zomaar plannen en organiseren. Je gevoelens onder controle houden is niet iets wat je vanzelf kan. Je tijd inschatten is lastig als je altijd op tijd klaar was.

Geef deze kinderen en jongeren de kans om, reeds van op kleuterleeftijd, deze vaardigheden te trainen, net als andere kinderen. Ook daarom is het nodig om hen een aanbod op niveau te geven. Enkel zo krijgen ze de kans om zich hierin te bekwamen. Anders ontstaat er op termijn een kloof tussen hun cognitieve capaciteiten en hun vaardigheden, waardoor ze zeer onzeker worden, zichzelf lager inschatten en zo ook de motivatie verliezen om zich in te zetten.

Zonder oordeel

Daarom een oproep om verder te kijken dan enkel de punten, dan enkel het cognitieve luikje. Help deze kinderen en jongeren om vaardig te worden, om te geloven in zichzelf, om te genieten van het leven, op hun eigen tempo. Laat ons luisteren naar wat ze ons niet zeggen, maar eigenlijk wel bedoelen via het gedrag dat we zo vaak afkeuren. Benader hen zonder oordeel en met geduld en help hen manieren te vinden om minder stress te ervaren. Geef hen zo een veilige omgeving om de vaardigheden die ze zo nodig hebben te ontwikkelen.

Copyright © 2021 Maaike Martens – Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Online delen mag mits vermelding van auteur en link naar dit artikel.