Iedere leerling door de leerkuil: over hoogbegaafdheid en zelfvertrouwen

Hilde Mahieu van hetWijsHuis, schreef voor ons dit artikel:

Jef, een jongen van 15, zie ik nu al een tijdje in mijn praktijk. De lagere school doorliep hij moeiteloos en met schitterende resultaten. ‘ Ik heb nooit moeten studeren in de lagere school, ik wist nog zo goed als alles uit de les’, vertelde hij bij de kennismaking met enige trots. De overstap naar het secundair onderwijs verliep zonder problemen. ‘Eens kijken naar de cursussen’ was voldoende om terug bevredigende resultaten te behalen. Toen hij zag dat ik bij dit verhaal de wenkbrauwen fronste reageerde hij onmiddellijk met: ‘Maar ik heb ook alles een keer nagelezen hoor.’

Tijdens het derde jaar namen zijn resultaten een duik. En met deze ook zijn zelfvertrouwen en geloof in zijn kunnen. Binnenin wist en voelde hij nog steeds dat hij toch wel mogelijkheden had om goed te leren. Maar hij kon dit niet meer aan de buitenwereld laten zien, hij kon dit vermogen niet langer meer omzetten in goede prestaties. Frustratie, ontgoocheling en verdriet alom.

Wat zorgde ervoor dat het niet meer werkte wat hij al zo lang deed?

Jef kwam er al snel zelf achter dat hij ‘de kracht in zichzelf’ (cfr. Jan Kuipers) miste. Doorzetten deed hij niet (vond hij te lastig), vragen stellen evenmin (hij begreep toch alles), zich inzetten was niet aan de orde (zo lang voor iets werken??), oefenen en herhalen (is toch niet nodig, ik begrijp alles meestal na één keer gehoord te hebben in de klas), opnieuw proberen (doe ik soms wel eens), nadenken over de te hanteren oplossingsstrategie (ik begin er gewoon aan op mijn manier en als het niet lukt, begin ik opnieuw op een andere manier en kijk ik waar ik uitkom), …

Die vaardigheden (fouten maken en leren uit fouten, doorzetten, inzetten, leerstrategieën uitzetten, …) die leiden tot effectief leren heeft hij niet aangeleerd noch geoefend omdat het te lang allemaal vanzelf is gegaan. De leerstof en taken die hij in het verleden kreeg brachten hem niet in zijn leerzone, daagden hem niet uit om door de leerkuil te gaan. Liggend in zijn hangmat verliep alles lange tijd naar wens. Jef had in zijn schoolloopbaan nog niet leren leren.

Jef had voor hij bij mij kwam nog niet geleerd om door de leerkuil te gaan, om te ploeteren.Of hij kon er gewoon over springen of het ging slecht om een kuiltje waar hij zonder veel moeite door wist te lopen. Vanaf het derde middelbaar rolde hij de kuil in en bleef ‘hangen’ bij de obstakels. Hij had geen weet hoe hij over ‘het muurtje’ in de leerkuil (= de grenzen bij het leren waarop hij botste) kon klauteren of hoe hij dat muurtje met de grond gelijk kon maken. Hij bleef er maar tegenaan lopen en compleet gedemotiveerd ging hij uiteindelijk voor die muur van obstakels neer zitten, gefrustreerd, moedeloos en ontgoocheld.

Iedere leerling door de leerkuil: over hoogbegaafdheid en zelfvertrouwen

Jef is uitgelegd moeten worden dat je door de leerkuil moet om iets te leren. Dat leren pijn kan en mag (moet) doen. Dat leren inspanning vraagt en niet vanzelf gaat. De ene kuil zal al dieper zijn dan de andere. Het ene muurtje onderaan de kuil al hoger en steviger dan het andere. Jef vult momenteel zijn symbolische gereedschapskoffer met “gereedschap” om de muurtjes waar hij op botst bij het leren af te breken of over te klauteren.

De LEERKUIL is ontwikkeld door James Nottingham en is een metafoor die gebruikt wordt om inzichtelijk te maken hoe het leerproces bij grondig leren, bij effectief leren verloopt. De leerkuil laat zien dat leren moeite kost. Dat dit niet zomaar vanzelf gaat.

James Nottingham vergelijkt het leren van nieuwe vaardigheden of het onder de knie krijgen van nieuwe leerstof met het langzaam in een kuil terecht komen. Voor je het beseft, bevind je je op de bodem van de kuil en vraag je je af hoe je hieruit kunt raken. Wat voor de één een leerkuil is, is voor de ander misschien maar een klein putje in de weg waar makkelijk overheen gestapt kan worden. Maar als je simpelweg over een kuil kan springen of stappen, ben je niet aan het leren. Je hebt geen moeite of inspanningen moeten leveren en je bent geen uitdagingen of obstakels tegen gekomen. Je komt dus alleen in de leerkuil terecht als de uitdaging groot genoeg is, als de doelen hoog genoeg liggen. De leerkuil haalt je uit jouw comfortzone en brengt jou in jouw leerzone en vraagt om inzet en doorzettingsvermogen.

Als een leerling een aantal keer succesvol uit de leerkuil is geklommen, verdwijnt het onaangename gevoel dat het met zich mee kan brengen als je in de kuil zit. De ervaring van uit de kuil te klimmen na het tonen van de juiste inzet, zorgt voor vertrouwen in een goede afloop bij het overwinnen van een volgende leerkuil.

Om effectief te leren en om te leren leren moet elke leerling door de leerkuil. Effectief leren gebeurt door de volgende stappen te doorlopen:

• Ik denk dat ik weet hoe ik dit moet gaan aanpakken.
  Je krijgt een nieuwe vaardigheid of een nieuw stuk leerstof te leren en je denkt dat je wel weet hoe je ermee verder moet.
• Het is toch niet zo makkelijk. Dit is moeilijker dan ik dacht. Ik snap er eigenlijk niks van.
  Hoe moet ik dit nu eigenlijk gaan aanpakken? Welke oplossingsstrategie moet ik gaan gebruiken?
• Ik twijfel hoe ik verder moet gaan. Ik zie het niet. Ik wil het opgeven.
  Je vindt het moeilijk. Misschien geeft de opdracht of de leerinhoud je wel een zenuwachtig gevoel en zou je misschien liever willen opgeven om zo snel mogelijk te ontsnappen uit deze benarde situatie (‘ Dat gaat me toch niet lukken’).
• Ik zal moeten doorzetten … en misschien om hulp vragen.
  Ik probeer het nog een keer, misschien eens op een andere manier. Je zet door tot je het probleem hebt opgelost of vaardiger bent geworden. Als het je niet alleen lukt, kan je iemand om hulp vragen.
• Ik denk dat het gaat lukken.
  Je hebt het gevoel dat je er, met de inzet en het doorzettingsvermogen dat je hebt getoond, toch uit zal komen. Je begint het echt te snappen.
• Eureka! Ik kan het!
  Het is me gelukt! Je hebt de leerkuil van ‘niet vaardig’, ‘niet kennen’ naar ‘vaardig’, ‘kennen’ weten te overbruggen. Je kunt op jouw leerproces reflecteren want je weet hoe je hier gekomen bent. Je hebt vertrouwen in jezelf. Je hebt met succes het leerproces doorlopen!

Vooral onze cognitief sterke en hoogbegaafde leerlingen hoeven door het aanbod dat vaak niet is afgestemd op hun didactisch niveau niet door die leerkuil te gaan. We onthouden hen daardoor van het leren leren. Willen we ook onze cognitief sterke en hoogbegaafde leerlingen leervaardigheden bijbrengen zodat ze effectief leren, dan moeten wij hen m.b.v. passende (verrijkende) opdrachten en inhouden in hun leerzone brengen, hen door de leerkuil leiden.

Ik sluit graag af met een tip voor de school-en klaspraktijk. Je kan de leerkuil bijvoorbeeld ook gaan inzetten bij een kindgesprek. De leerkuil kan hier helpen om de (leer)voortgang van het kind samen met het kind te bespreken. Wat loopt al goed? Waar ben je al sterk in? Waar kan je nog in groeien? Waar heb je nog hulp of ondersteuning bij nodig?

Copyright © 2021 Hilde Mahieu, HetWijsHuis – Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Online delen mag mits vermelding van auteur en link naar dit artikel.