Hoogbegaafd en toch gaat alles goed …!?

Karine Janssens van het Kiesbureau, schreef voor ons dit artikel:

Vorige week meldde een jonge vrouw zich aan in de praktijk, met wat zij, enigszins beschroomd, een ‘luxeprobleem’ noemde. Ze was 25 jaar, werkte als doctoraatsstudent in een gereputeerd onderzoekslabo in het buitenland en werd daar op haar 24ste al gevraagd om een hypergespecialiseerd lab op te richten en te coördineren. Ze wist al sinds de lagere school dat ze hoogbegaafd was en hoewel er nooit speciale maatregelen waren geweest was haar studieloopbaan bijzonder vlot verlopen. Ze had altijd goede punten gehaald, was vlot door haar bachelor gefietst en had aan de universiteit twee masteropleidingen gecombineerd ‘om het interessant te houden’. Ze had fijne collega’s en een hechte vriendenkring, was in goede gezondheid en deed wat ze graag deed, kortom ze was gewoon erg gelukkig. Eigenlijk was het vooral dat laatste dat haar zorgen baarde: ze was hoogbegaafd, dus wanneer zou het moment komen dat het mis gaat? Ze had tot nu toe nooit veel ‘last’ gehad van die hoogbegaafdheid, maar wat ze erover las, maakte haar toch wel ongerust: faalangst, een vaste mindset, moeilijkheden om vrienden te maken, vastlopen op perfectionisme, conflicten op het werk, uitstelgedrag, …, ze herkende dit helemaal niet bij zichzelf. Dus wat was er mis!?

Hoogbegaafd en toch gaat alles goed …!?

Haar verhaal illustreert een wat pijnlijke tendens in het debat over hoogbegaafdheid. Net om te benadrukken dat een deel van de hoogbegaafden het moeilijk hebben om zich te handhaven in een onaangepaste context (school/werk/gezin) en extra ondersteuning nodig hebben, ligt de focus soms te sterk op wat er allemaal mis kan gaan. En dat er dingen mislopen, zullen we niet ontkennen, de zoektocht naar gepaste hulp kan een uitdaging zijn. Wanhopige ouders probeerden zelfs voor een Nederlandse rechtbank hoogbegaafdheid als een handicap te laten erkennen (lees het artikel hier), in de hoop zo wél recht te krijgen op passend onderwijs voor hun kind. Dit zijn schrijnende situaties waar hulp absoluut noodzakelijk is. Gelukkig ging de rechtbank hier echter niet in mee, want hoogbegaafdheid ís helemaal geen handicap, integendeel zelfs.

Giftedness is a gift, not a disorder!

Hoogbegaafdheid is een cadeautje, zoals ze zo mooi verwoorden in het Engels, het geeft je ongelooflijke voordelen in het leven. Over het algemeen geldt immers, hoe hoger de intelligentie, hoe beter op school, hoe meer diploma’s, hoe beter betaald werk, hoe gezonder, hoe stabieler je relaties, enz. Hoewel hoogbegaafden op vlak van cognitieve begaafdheid sterk afwijken van het gemiddelde, is hoogbegaafdheid zelf géén afwijking, het is geen stoornis. Afwijken van het gemiddelde betekent in dit geval: er zijn niet zoveel mensen met dezelfde cognitieve capaciteiten als jij. Het betekent echter niet dat afwijken van de norm je abnormaal maakt, zoals in ‘gestoord’ of niet oké. Je behoeft dus ook geen ‘diagnose’ want je bent niet ziek, je hebt geen psychologisch probleem, er is helemaal niets mis met je. Je hebt bij de geboorte gewoon een aantal goede kaarten meegekregen en wanneer je tijdens je leven leert hier goed mee te spelen, dan kan je er je voordeel mee doen.

De verhalen die we onszelf vertellen

We vinden het vanuit Hoogbloeier van belang om ook steeds te benadrukken dat zeer veel hoogbegaafden het wél goed doen op school en op het werk, tevreden zijn met hun leven, positieve sociale relaties onderhouden en veerkrachtig omgaan met de uitdagingen die op hun pad komen.

We merken dat enkele mythes rond hoogbegaafdheid ons soms verhinderen om te zien wat er wél goed gaat, doordat negatieve stereotypen worden herhaald alsof ze de waarheid zijn. De verhalen die we onszelf en elkaar vertellen over hoogbegaafdheid, dreigen daardoor te eenzijdig te worden, met het gevaar dat we een onjuist beeld krijgen over de kwaliteit van hoogbegaafdheid. Wanneer ouders ongerust worden – “Het zal toch geen hoogbegaafdheid zijn, zeker?” – dan klopt er iets niet.

Perfectionisme is géén kenmerk van hoogbegaafdheid

Eén van die verhalen die in Vlaanderen veel opgang maakt, is de veronderstelling dat perfectionisme een ‘zijns-kenmerk’ van hoogbegaafdheid zou zijn. Dit is reeds herhaaldelijk door wetenschappelijk onderzoek weerlegd. Perfectionisme is géén persoonlijkheidskenmerk van hoogbegaafdheid! Het is een symptoom dat ontstaat wanneer iemand vastloopt door angst, onzekerheid of verveling, m.a.w. het is een copingsmechanisme van iemand die niet lekker in zijn vel zit. Deze negatieve, zelfkritische vorm van perfectionisme zien we inderdaad bij vastgelopen hoogbegaafden, maar we zien dit ook bij zeer veel niet-hoogbegaafden die vastlopen in depressie, burn-out of bore-out. Het is een normale reactie op een ongezonde situatie, waarin je eigen behoeften en de vragen vanuit de omgeving niet goed op elkaar zijn afgestemd. Wanneer dit te lang blijft duren, wordt dit copingsmechanisme een gewoontepatroon, waardoor je zelf last krijgt van je perfectionistisch gedrag. Maar dit is aangeleerd gedrag – met als voordeel dat je het dus ook terug kan afleren – het is dus géén vaststaand kenmerk van jouw persoonlijkheid.

In een gezonde situatie leggen hoogbegaafden de lat voor zichzelf inderdaad vaak hoog, omdat ze aanvoelen dat ze veel in hun mars hebben en ook een grote drive en goesting hebben om ervoor te gaan. Ze verwachten veel van hun prestaties en gaan zich daardoor ook harder inzetten. Dit is een gezonde, juiste inschatting van de eigen capaciteiten: “Ja, ik kan veel én ik ben bereid hier hard voor te werken”. Wanneer de uitdagingen die we (of onze omgeving) ons stellen, in balans zijn met onze capaciteiten en leerbehoeften, is deze positieve gedrevenheid net de motor tot uitzonderlijke prestaties. Wanneer we naar de loopbaan van onze doctoraatsstudente kijken, kunnen we de positieve resultaten van haar engagement duidelijk terugzien. Zij benoemt zelf haar passie voor haar vak en haar grote inzet als de verklaring voor haar succes, de hoogbegaafdheid heeft er volgens haar vooral voor gezorgd dat het zoveel sneller gaat bij haar dan bij haar leeftijdsgenoten.

Op zoek naar een positieve psychologie van hoogbegaafdheid

Wanneer prima functionerende hoogbegaafden zich zorgen gaan maken of het wel normaal is dat alles zo goed gaat, merken we dat de slinger te ver is doorgeslagen naar de negatieve kant. Zoals in de klassieke psychologie de nadruk eerst lag op wat er allemaal mis kan gaan (angst, depressie, stoornissen) en hoe dat te herkennen en behandelen, zien we de laatste decennia met de opkomst van de positieve psychologie de vragen rond veerkracht en geluk opduiken: wat maakt dat mensen in uitdagende omstandigheden toch overeind blijven, welke eigenschappen en vaardigheden zorgen ervoor dat mensen gaan floreren, welke gewoontes leidden tot meer plezier en tevredenheid? Als we bekijken welke thema’s daar telkens terugkomen, vinden we ook veel zaken die genoemd worden door hoogbegaafden die goed in hun vel zitten: autonomie en zelfsturing, zingeving, impact op je omgeving hebben, persoonlijke ontwikkeling en kunnen bijleren, jezelf kennen en accepteren wie je bent, warme relaties en betrokkenheid op anderen.

Do more of what makes you happy

Mogelijks zijn we ook binnen het domein van de hoogbegaafdheid toe aan het verruimen van onze focus naar datgene wat er wél goed loopt, zodat de vlag van hoogbegaafdheid ook de positieve ervaringen dekt die het leven als hoogbegaafde zo leuk maken: jezelf volledig smijten voor iets wat jij belangrijk vindt, samen met anderen je doelen en idealen realiseren, op hoog tempo blijven bijleren, zonder valse bescheidenheid hoog mikken en vrolijk durven falen als je eens uit de bocht gaat.

En onze doctoraatsstudente? Haar supervisor had haar vorige week bij zich geroepen om haar carrièrekansen voor de komende twee jaar uit te stippelen, waaronder buitenlandse onderzoeksmogelijkheden aan drie topuniversiteiten over de hele wereld. Ze besloot om voor de meest prestigieuze universiteit te kiezen, die haar ook op langere termijn de meest uitdagende leerkansen zou kunnen bieden. Want ja, ze kan veel, ze is terecht ambitieus en ze geniet ervan om er hard voor te werken, dankbaar voor het cadeautje dat hoogbegaafdheid heet.

Copyright 2021 © Karine Janssens, Het Kiesbureau - Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Online delen mag mits vermelding van auteur en link naar dit artikel.