Waarom versnellen een effectieve interventie is voor hoogbegaafde leerlingen

Hoogbegaafde leerlingen hebben specifieke onderwijsbehoeften. Ze leren sneller, verwerken complexe concepten met gemak en hebben vaak een sterke nieuwsgierigheid naar nieuwe kennis. Voor leraren en andere onderwijsprofessionals kan het een uitdaging zijn om deze leerlingen voldoende uit te dagen en betrokken te houden. Eén van de meest effectieve, en wetenschappelijk onderbouwde, interventies is versnellen. In dit artikel wordt uitgelegd waarom versnellen werkt, enkele misverstanden worden ontkracht, en praktische voorbeelden en handvatten voor onderwijsprofessionals worden besproken.

Wat is versnellen?

Versnellen betekent dat een leerling sneller door de leerstof gaat dan zijn of haar leeftijdsgenoten. Dit kan op verschillende manieren, zoals het overslaan van een leerjaar, een vroege instroom in het secundair onderwijs, of het volgen van specifieke vakken op een hoger niveau. Dit hoeft niet altijd het overslaan van een volledige klas te betekenen. Partiële versnelling, bijvoorbeeld alleen voor wiskunde of taal, is ook een waardevolle optie.

Een leerling van bijvoorbeeld 6 jaar die al leest op een niveau van het 4de leerjaar (groep 6) kan in plaats van in het 1ste leerjaar (groep 3) te blijven, doorschuiven naar het 2de leerjaar (groep 4). Hiermee wordt de intellectuele nieuwsgierigheid van de leerling gestimuleerd en wordt verveling voorkomen. Onderzoek toont aan dat versnellen niet alleen effectief is om tegemoet te komen aan de behoeften van deze leerlingen, maar ook veel flexibeler toepasbaar is dan vaak wordt gedacht (Bernstein et al., 2020; Steenbergen-Hu et al., 2016). Het hoeft niet altijd te gaan om het overslaan van een volledige klas: ook een vakversnelling, zoals alleen voor wiskunde of talen, is een optie.

De wetenschap achter versnellen

Waarom werkt versnellen zo goed? Onderzoek laat al decennia zien dat versnellen een effectieve strategie is voor hoogbegaafde leerlingen. Zo blijkt uit een meta-analyse van Steenbergen-Hu en Moon (2011) dat versnelde leerlingen gemiddeld beter presteren dan niet-versnelde leerlingen. Ze behalen hogere cijfers, gaan vaker naar prestigieuze instellingen voor hoger onderwijs en halen eerder hun diploma.

Een leerling die bijvoorbeeld het tweede jaar van het secundair onderwijs overslaat en direct start in het derde jaar, kan op 17-jarige leeftijd al aan een universitaire studie beginnen. In vakgebieden met lange opleidingen, zoals geneeskunde, kan dit een groot voordeel zijn.

Daarnaast heeft versnellen niet alleen academische voordelen. Uit langetermijnonderzoek van Bernstein et al. (2020) blijkt dat versnelde leerlingen eenzelfde of zelfs hoger niveau van psychologisch welzijn ervaren dan hun niet-versnelde leeftijdsgenoten. Dit bewijst dat zorgen over mogelijke emotionele schade van versnellen vaak onterecht zijn.

Mythes over sociaal-emotioneel welzijn

Een veelvoorkomend misverstand is dat versnellen de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen negatief beïnvloedt. Ouders en leraren vrezen vaak dat een leerling zich niet zal kunnen aanpassen aan oudere klasgenoten of zich eenzaam zal voelen. Wetenschappelijk onderzoek ondersteunt deze zorgen echter niet.

Een systematische review door Schuur et al. (2020) concludeerde dat versnelde leerlingen sociaal-emotioneel net zo goed functioneren als niet-versnelde leeftijdsgenoten. In sommige gevallen ontwikkelen ze zelfs sterkere sociale vaardigheden doordat ze worden omringd door leerlingen die beter bij hen passen qua intellect en interesses.

Een meisje van 10 dat het 6de leerjaar (groep 8) overslaat en instroomt in het eerste jaar van het secundair onderwijs kan zich sneller thuis voelen doordat ze intellectueel wordt uitgedaagd en aansluiting vindt bij oudere leerlingen die vergelijkbare interesses hebben, zoals programmeren, natuurkunde, lezen, muziek maken, kunst of het oplossen van complexe wiskundige puzzels. Daarnaast kunnen deze leerlingen ook een gelijkwaardig emotioneel ontwikkelingsniveau hebben, wat de sociale interacties verder vergemakkelijkt.

Waarom versnellen werkt

Hoogbegaafde leerlingen leren niet alleen sneller, maar ook diepgaander dan hun leeftijdsgenoten. Hun vermogen om complexe verbanden te zien en abstract te denken vraagt om een leeromgeving die past bij hun capaciteiten. Wanneer deze leerlingen niet voldoende worden uitgedaagd, kunnen verveling en frustratie leiden tot onderpresteren, verlies van motivatie en zelfs gedragsproblemen, zoals ontwijkend gedrag of storend gedrag in de klas. Zo kan een leerling in het 5de leerjaar (groep 7) die al algebra begrijpt, zich gefrustreerd voelen als hij nog steeds eenvoudige rekenopdrachten moet maken. Versnellen voorkomt deze verveling en biedt de cognitieve stimulans die deze leerlingen nodig hebben om zich verder te ontwikkelen (Ogurlu, 2021; Bernstein et al., 2020).

Versnellen biedt leerlingen de kans om op een passend niveau te leren, waardoor ze niet alleen betere academische resultaten behalen, maar ook hun motivatie en zelfvertrouwen zien toenemen. Onderzoek door Steenbergen-Hu en Moon (2011) toont aan dat versnelde leerlingen significant beter presteren op gestandaardiseerde tests en hogere cijfers behalen. Bovendien voelen zij zich erkend in hun vaardigheden, wat een positief effect heeft op hun algehele welzijn (Schuur et al., 2020). Het gevoel dat hun talenten worden gewaardeerd, versterkt hun intrinsieke motivatie en vergroot hun inzet voor schoolwerk. Een 11-jarige jongen die in plaats van het 6de leerjaar (groep 8) direct begint in het 2de jaar van het secundair onderwijs, krijgt de uitdagende wiskunde waar hij naar verlangt. Dit helpt hem om op te bloeien en zijn capaciteiten erkend te zien. Of denk aan een meisje van 9 dat een vakversnelling krijgt voor talen, zoals Frans of Engels, die op die manier toegang krijgt tot geavanceerde literatuur die niet alleen haar creativiteit stimuleert, maar ook haar analytische denkvaardigheden versterkt. Deze erkenning en stimulans spelen een cruciale rol in het vergroten van hun motivatie en prestaties.

Daarnaast zijn er belangrijke voordelen op sociaal-emotioneel gebied. Hoogbegaafde leerlingen die met oudere peers in de klas zitten, kunnen vaak makkelijker aansluiting vinden. Stel je een kleuter voor van 4 jaar die al vloeiend kan lezen en complexe puzzels oplost. Door hem of haar eerder in te laten stromen in het eerste leerjaar (groep 3) of zelfs in het tweede leerjaar (groep 4), kan het kind spelen en leren met leeftijdsgenoten die qua interesses en ontwikkeling beter aansluiten. Dit biedt niet alleen cognitieve stimulans, maar ook sociale voordelen, zoals het opbouwen van vriendschappen met kinderen die dezelfde nieuwsgierigheid en denkstijl delen. Deze verbindingen dragen bij aan een positievere schoolervaring en betere sociale aanpassing (Schuur et al., 2020).

Versnellen heeft het potentieel om de toekomstkansen van leerlingen aanzienlijk te verbeteren. Door eerder aan een hogere opleiding te beginnen, krijgen ze meer tijd om zich te specialiseren en hun vaardigheden te verfijnen, wat vooral waardevol is in vakgebieden waar langdurige studies vereist zijn, zoals geneeskunde, ingenieursstudies, recht of wetenschappen (Bernstein et al., 2020). Een leerling die bijvoorbeeld zijn middelbare school versneld doorloopt en op 16-jarige leeftijd aan een technische richting aan de universiteit begint, kan niet alleen eerder een diploma behalen, maar ook sneller waardevolle werkervaring opdoen in een concurrerende arbeidsmarkt. Een leerling die op 16-jarige leeftijd start met een universitaire opleiding biomedische wetenschappen, kan al op 22-jarige leeftijd een masterdiploma behalen en sneller doorgroeien naar een doctoraatsopleiding of een carrière in onderzoek. Deze vroege start biedt een aanzienlijke voorsprong en vergroot de kansen op succes in complexe en veeleisende vakgebieden.

Tot slot heeft versnellen niet alleen voordelen voor de individuele leerling, maar ook voor de maatschappij. Hoogbegaafde kinderen die optimaal worden ondersteund, hebben vaak een grote potentie om bij te dragen aan innovatie en vooruitgang in wetenschappelijke, technische en creatieve sectoren. Door hen de kans te geven hun talenten volledig te benutten, wordt niet alleen hun toekomst, maar ook die van de samenleving versterkt (Ogurlu, 2021; Miravete, 2022). Versnellen is daarmee meer dan een individuele interventie: het is een investering in talentontwikkeling en maatschappelijke vooruitgang.

Hoe kies je voor versnellen?

Hoewel versnellen veel voordelen biedt, is het belangrijk dat de beslissing zorgvuldig wordt genomen. Niet elke hoogbegaafde leerling heeft er baat bij, en het is essentieel om zowel de cognitieve als de sociaal-emotionele aspecten van de leerling te evalueren. Versnellen kan een krachtige interventie zijn, maar als het te snel of zonder voldoende onderbouwing wordt ingezet, kan het leiden tot stress of sociale isolatie. Het is daarom cruciaal om een volledig beeld te krijgen van de behoeften, capaciteiten en persoonlijkheid van de leerling voordat deze stap wordt genomen.

Een didactisch onderzoek is hierbij vaak een cruciale stap en zelfs belangrijker dan een IQ-test. Dit onderzoek geeft inzicht in de leerprestaties en laat zien of een leerling daadwerkelijk op een hoger niveau functioneert dan zijn of haar huidige klasgenoten. Zo kan bijvoorbeeld blijken dat een leerling uitblinkt in wiskunde en taal, maar dat er bij spelling of werkhouding nog aandachtspunten zijn. Een IQ-test kan aanvullend nuttig zijn om het leerpotentieel en de cognitieve capaciteiten te meten, maar biedt minder inzicht in de concrete schoolse vaardigheden die nodig zijn om succesvol te versnellen.

Daarnaast kan een observatie in de klas waardevolle informatie opleveren. Door te kijken hoe een leerling zich gedraagt, samenwerkt en reageert op uitdagingen, kan een beter beeld worden gevormd van de sociaal-emotionele vaardigheden en motivatie. Een leerling die bijvoorbeeld al zelfstandig complexe taken oppakt en enthousiast nieuwe stof verkent, is mogelijk beter voorbereid op versnellen dan een leerling die nog moeite heeft met concentratie of het omgaan met teleurstellingen (Miravete, 2022; Ogurlu, 2021).

Stel, een jongen van 8 jaar in het 3de leerjaar (groep 5) lijkt klaar voor versnellen omdat hij bij rekenvaardigheden en begrijpend lezen op een niveau van het 5de leerjaar (groep 7) functioneert. Tijdens een didactisch onderzoek blijkt echter dat hij moeite heeft met lange schrijfopdrachten en soms onzeker wordt wanneer hij fouten maakt. Een observatie in de klas toont dat hij veel ondersteuning vraagt van de leerkracht en soms sociaal terugtrekkend gedrag vertoont. Op basis van deze informatie kan worden gekozen voor een vakversnelling, waarbij hij voor rekenen naar een hoger niveau gaat en voor taal verrijking krijgt, terwijl hij voor andere vakken en sociale activiteiten in zijn eigen klas blijft. Dit biedt een geleidelijke overgang en de kans om zijn sociale vaardigheden en zelfvertrouwen verder te ontwikkelen.

Door dergelijke afwegingen zorgvuldig te maken, kunnen onderwijsprofessionals ervoor zorgen dat versnellen niet alleen een academisch succes wordt, maar ook bijdraagt aan het algehele welzijn van de leerling. Het proces vraagt om samenwerking tussen leerkrachten, ouders, specialisten en de leerling zelf, zodat de gekozen aanpak goed aansluit bij de individuele behoeften en omstandigheden.

Om leraren en scholen te ondersteunen bij het maken van een goed onderbouwde beslissing, heeft Hoogbloeier® een handige infographic ontwikkeld. Deze infographic bevat tien praktische stappen die kunnen helpen bij het evalueren of versnellen de juiste keuze is. De infographic is beschikbaar als poster voor de lerarenkamer en in de vorm van een bladwijzer voor in notities of boeken. Deze hulpmiddelen bieden handvatten voor een gestructureerde aanpak en kunnen helpen om de verschillende betrokkenen – leerling, ouders en school – op één lijn te krijgen.

Conclusie

Versnellen is een krachtige interventie voor hoogbegaafde leerlingen, onderbouwd door decennia aan wetenschappelijk onderzoek. Het kan bijdragen aan betere schoolprestaties, een hogere motivatie en een verbeterd welzijn, terwijl het ook kansen biedt om de toekomstperspectieven van leerlingen te verbeteren. Voor leraren en onderwijsprofessionals biedt het de mogelijkheid om de potentie van deze leerlingen volledig te benutten en hen te helpen floreren.

Als u een leerling overweegt te versnellen, is het essentieel om dit proces zorgvuldig te begeleiden. Gebruik beschikbare hulpmiddelen, zoals de infographic van Hoogbloeier®, en werk samen met ouders en specialisten, zoals een partner van Hoogbloeier® om een weloverwogen beslissing te nemen.

Referenties

• Bernstein, B. O., Lubinski, D., & Benbow, C. P. (2020). Academic acceleration in gifted youth and fruitless concerns regarding psychological well-being: A 35-year longitudinal study. Journal of Educational Psychology, 113(4), 830–845. https://doi.org/10.1037/edu0000500
• Miravete, S. (2022). Should talented students skip a grade? A literature review on grade skipping. European Journal of Psychology of Education, 37(4), 947–973. https://doi.org/10.1007/s10212-022-00614-z
• Ogurlu, U. (2021). Overview of meta-analyses on giftedness. Gifted and Talented International, 36(1), 3–15. https://doi.org/10.1080/15332276.2021.1893135
• Schuur, J., van Weerdenburg, M., Hoogeveen, L., & Kroesbergen, E. H. (2020). Social–emotional characteristics and adjustment of accelerated university students: A systematic review. Gifted Child Quarterly, 64(2), 1–23. https://doi.org/10.1177/0016986220969392
• Steenbergen-Hu, S., & Moon, S. M. (2011). The effects of acceleration on high-ability learners: A meta-analysis. Gifted Child Quarterly, 55(1), 39–53. https://doi.org/10.1177/0016986210383155
• Steenbergen-Hu, S., Makel, M. C., & Olszewski-Kubilius, P. (2016). What one hundred years of research says about the effects of ability grouping and acceleration on K–12 students’ academic achievement: Findings of two second-order meta-analyses. Review of Educational Research, 86(4), 849–899. https://doi.org/10.3102/0034654316675417

Copyright © 2025 Sabine Sypré – Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Online delen mag mits vermelding van auteur en link naar dit artikel.