Waarom versnellen de beste interventie is voor hoogbegaafde kinderen

Hoogbegaafde kinderen hebben unieke onderwijsbehoeften. Ze leren sneller, denken vaak abstracter en hebben een enorme honger naar kennis. Voor ouders is het soms lastig om een passend onderwijsaanbod te vinden dat hun kind stimuleert zonder overbelasting te veroorzaken. Eén van de meest effectieve, en wetenschappelijk onderbouwde, interventies voor hoogbegaafde kinderen is versnellen. Dit artikel laat zien waarom versnellen werkt, ontkracht misverstanden en geeft praktische voorbeelden.

Wat is versnellen?

Versnellen houdt in dat een kind sneller door de leerstof gaat dan de meeste van zijn of haar leeftijdsgenoten. Dit kan op verschillende manieren, zoals het overslaan van een klas, eerder instromen in de lagere school of middelbare school, of specifieke vakken op een hoger niveau volgen.

Stel, je dochter is zes jaar en zit in het 1ste leerjaar (groep 3). Ze leest al boeken op niveau 4de leerjaar (groep 6) en is in haar rekenwerk ver vooruit. In plaats van haar aan dezelfde taken te laten werken als haar klasgenoten, kan zij worden overgeplaatst naar het 2de leerjaar (groep 4). Daar kan ze verder groeien en wordt haar nieuwsgierigheid gestimuleerd.

Onderzoek toont aan dat versnellen niet alleen een effectieve manier is om het onderwijs aan te passen aan de behoeften van hoogbegaafde kinderen, maar dat het ook veel flexibeler is dan vaak wordt gedacht (Bernstein et al., 2020; Steenbergen-Hu et al., 2016). Het hoeft niet altijd te gaan om het overslaan van een volledige klas: ook partiële versnelling, zoals alleen voor wiskunde of talen, is een optie.

De wetenschap achter versnellen

Wat zegt de wetenschap? Onderzoeken wijzen al decennia op de effectiviteit van versnellen als onderwijsstrategie. Een uitgebreide meta-analyse van Steenbergen-Hu en Moon (2011) toonde aan dat versnelde leerlingen gemiddeld beter presteren in academische resultaten dan niet-versnelde leerlingen. Ze behalen hogere cijfers, hebben een grotere kans om op prestigieuze universiteiten terecht te komen en behalen hun diploma’s vaak eerder.

Zo kan een jongen van 13 die na het eerste jaar van het secundair onderwijs meteen naar het derde jaar gaat, sneller zijn diploma secundair onderwijs behalen en op 17-jarige leeftijd aan een studie geneeskunde beginnen. Hierdoor kan hij eerder aan zijn carrière starten, wat in vakgebieden met lange opleidingen, zoals de medische wereld, een groot voordeel is.

Bovendien blijken de voordelen niet alleen academisch. Volgens Bernstein et al. (2020) ervoeren versnelde leerlingen een even hoog – of zelfs hoger – niveau van psychologisch welzijn dan hun niet-versnelde leeftijdsgenoten. Dit toont aan dat de veelgehoorde zorgen over de emotionele impact van versnellen vaak onterecht zijn.

Mythes over sociaal-emotioneel welzijn

Veel ouders zijn bang dat versnellen ervoor zorgt dat hun kind zich sociaal buitengesloten voelt of emotioneel niet mee kan komen. Het gebeurt dat ouders zeggen: "Ik wil niet dat mijn zoon zich eenzaam voelt tussen oudere kinderen." Dit is een begrijpelijke zorg, maar wetenschappelijk onderzoek ondersteunt dit niet.

Een systematische review door Schuur et al. (2020) concludeerde dat versnelde leerlingen sociaal-emotioneel net zo goed functioneren als hun niet-versnelde leeftijdsgenoten. In sommige gevallen ontwikkelen ze zelfs sterkere sociale vaardigheden doordat ze worden omringd door kinderen die intellectueel beter bij hen passen.

Een situatie die zich kan voordoen, is die van een meisje van 10 dat rechtstreeks instroomt in het eerste jaar van het secundair onderwijs. Daar kan ze zich sneller thuis voelen, omdat ze intellectueel wordt uitgedaagd en vrienden vindt met oudere leerlingen die niet alleen dezelfde interesses hebben, zoals programmeren of natuurkunde, maar ook op een vergelijkbaar niveau zitten wat betreft vriendschap en emotionele ontwikkeling.

De sleutel tot succes ligt in het zorgvuldig afstemmen van de versnelling op de persoonlijkheid en behoeften van het kind. Factoren zoals zelfvertrouwen, motivatie en een ondersteunende omgeving spelen hierbij een belangrijke rol.

Waarom versnellen werkt

Waarom is versnellen zo effectief? Hoogbegaafde kinderen leren sneller en diepgaander dan leeftijdsgenoten. Hun vermogen om complexe verbanden te zien en informatie snel te verwerken, vraagt om een onderwijsaanpak die daarbij aansluit. Als deze kinderen niet worden uitgedaagd, kunnen ze zich gaan vervelen, wat vaak leidt tot onderpresteren, verlies van motivatie en soms zelfs gedragsproblemen. Een leerling in het 5de leerjaar (groep 7) die bijvoorbeeld al algebra begrijpt, kan zich enorm frustreren als hij nog steeds dezelfde basisrekenopdrachten moet maken als de rest van de klas. Versnellen voorkomt deze verveling en biedt de cognitieve stimulans die het kind nodig heeft om zich verder te ontwikkelen (Ogurlu, 2021; Bernstein et al., 2020).

Onderzoek heeft bovendien aangetoond dat versnellen niet alleen leidt tot betere academische prestaties, maar ook tot meer motivatie en zelfvertrouwen. Steenbergen-Hu en Moon (2011) wijzen erop dat versnelde leerlingen vaak beter presteren op gestandaardiseerde tests, betere cijfers halen en een hoger opleidingsniveau bereiken. Daarnaast voelen kinderen die versneld worden vaak een gevoel van erkenning: hun vaardigheden worden gezien en gewaardeerd. Dit gevoel van competentie draagt bij aan hun algemene welzijn en geluk (Steenbergen-Hu et al., 2016; Schuur et al., 2020).

Ook op sociaal-emotioneel vlak heeft versnellen voordelen. Hoogbegaafde kinderen die met oudere peers in een klas zitten, kunnen vaak makkelijker aansluiting vinden bij leerlingen die op een vergelijkbaar intellectueel en emotioneel ontwikkelingsniveau zitten. Dit kan leiden tot diepere vriendschappen en meer sociale voldoening (Schuur et al., 2020).

Een ander belangrijk voordeel van versnellen is dat het toekomstperspectieven verbetert. Door eerder te beginnen aan een hogere opleiding, kunnen kinderen sneller doorgroeien in hun carrière. Stel je een jongen voor die op zijn 16de start met technische vakken aan de universiteit. Tegen de tijd dat hij 22 is, heeft hij niet alleen zijn diploma behaald, maar ook al waardevolle werkervaring opgedaan. Dit geeft hem een aanzienlijke voorsprong op leeftijdsgenoten en biedt meer mogelijkheden om zijn talenten te benutten in een steeds competitievere arbeidsmarkt (Bernstein et al., 2020; Steenbergen-Hu et al., 2016).

Tot slot, door te versnellen wordt niet alleen het leerproces van het kind geoptimaliseerd, maar wordt ook een belangrijke bijdrage geleverd aan de samenleving. Hoogbegaafde kinderen die optimaal worden ondersteund, hebben vaak een grote potentie om bij te dragen aan innovatie en vooruitgang in wetenschappelijke en technische vakgebieden (Ogurlu, 2021; Miravete, 2022). Door hen de kans te geven om hun talenten te benutten, wordt niet alleen hun toekomst, maar ook die van de samenleving als geheel versterkt.

Hoe kies je voor versnellen?

Hoewel versnellen veel voordelen biedt, is het belangrijk om deze beslissing zorgvuldig te nemen. Versnellen is geen universele oplossing, en niet elk hoogbegaafd kind zal er baat bij hebben. Het is cruciaal om een afweging te maken die rekening houdt met zowel de academische als de sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind.

Bijvoorbeeld, een meisje van 8 dat wordt voorgesteld om het 3de leerjaar (groep 5) over te slaan, moet niet alleen academisch klaar zijn, maar ook sociaal en emotioneel. Kan ze zich aanpassen aan oudere klasgenoten? Voelt ze zich zelfverzekerd genoeg om in een nieuwe en mogelijk uitdagendere omgeving te functioneren? En heeft ze interesse in en motivatie voor nieuwe uitdagingen? Samenwerking tussen ouders, leraren, het kind zelf, en eventueel een specialist begaafdheid, is essentieel om tot een weloverwogen keuze te komen.

Om de beslissing goed te onderbouwen, is het belangrijk om een breed scala aan factoren mee te nemen. Daarbij is een didactisch onderzoek vaak cruciaal en zelfs belangrijker dan een IQ-test. Dit onderzoek geeft inzicht in de leerprestaties van het kind, bijvoorbeeld in taal- en rekenvaardigheden, en toont aan of het kind daadwerkelijk op een hoger niveau functioneert dan zijn of haar huidige klasgenoten. Het helpt om vast te stellen of het kind niet alleen cognitief maar ook qua kennis en vaardigheden klaar is voor een hogere klas. Een IQ-test kan aanvullend waardevolle informatie bieden, vooral over het leerpotentieel en de cognitieve capaciteiten van het kind, maar zegt minder over de concrete schoolse vaardigheden. Het is daarom belangrijk om naast het IQ ook de daadwerkelijke prestaties en kennis van het kind te beoordelen.

Daarnaast kan een specialist, zoals een psycholoog of onderwijsdeskundige, een observatie in de klas uitvoeren om te beoordelen hoe het kind functioneert in de huidige leeromgeving. Het doel is om niet alleen twijfels weg te nemen, maar ook een concreet plan te maken dat het welzijn en de ontwikkeling van het kind centraal stelt (Miravete, 2022; Ogurlu, 2021).

Bij Hoogbloeier® hebben we een handige infographic ontwikkeld om dit proces te ondersteunen. Deze infographic biedt een overzicht van tien praktische to-do's voor ouders en leraren die overwegen om een kind te versnellen. Het geeft stapsgewijze begeleiding, van het verzamelen van informatie over het leerprofiel van het kind tot het bespreken van de optie met alle betrokkenen, inclusief het kind zelf.

Om deze inzichten breed toegankelijk te maken, is de infographic beschikbaar in verschillende vormen. Zo hebben we een poster ontworpen die kan worden opgehangen in de lerarenkamer, zodat het team samen kan reflecteren op de mogelijkheden van versnellen. Daarnaast hebben we een compacte versie in de vorm van een bladwijzer, die gemakkelijk kan worden gebruikt in boeken of notities. Deze praktische hulpmiddelen maken het eenvoudiger om het proces van versnellen gestructureerd en verantwoord aan te pakken.

Door een didactisch onderzoek, observaties en eventueel aanvullende testen te combineren, kunnen ouders en leraren een goed onderbouwde beslissing nemen, met het welzijn en de groei van het kind als prioriteit. Versnellen kan een krachtige interventie zijn, maar alleen als het zorgvuldig wordt ingezet en het kind er volledig klaar voor is.

Conclusie

Versnellen is niet alleen de meest wetenschappelijk onderbouwde interventie voor hoogbegaafde kinderen, maar ook een strategie die hen helpt hun volledige potentieel te benutten. Het biedt een oplossing voor verveling, stimuleert academische groei en heeft geen negatieve impact op sociaal-emotioneel welzijn. Voor ouders is het een kans om hun kind op het juiste pad te zetten, met begeleiding van deskundigen en op maat gemaakte beslissingen.

Als u overweegt om versnellen in te zetten voor uw kind, bespreek dit dan met de school en een specialist begaafdheid, zoals één van onze partners. Zo kunt u ervoor zorgen dat uw kind de ondersteuning krijgt die het nodig heeft om te floreren.

Referenties

• Bernstein, B. O., Lubinski, D., & Benbow, C. P. (2020). Academic acceleration in gifted youth and fruitless concerns regarding psychological well-being: A 35-year longitudinal study. Journal of Educational Psychology, 113(4), 830–845. https://doi.org/10.1037/edu0000500

• Miravete, S. (2022). Should talented students skip a grade? A literature review on grade skipping. European Journal of Psychology of Education, 37(4), 947–973. https://doi.org/10.1007/s10212-022-00614-z

• Ogurlu, U. (2021). Overview of meta-analyses on giftedness. Gifted and Talented International, 36(1), 3–15. https://doi.org/10.1080/15332276.2021.1893135

• Schuur, J., van Weerdenburg, M., Hoogeveen, L., & Kroesbergen, E. H. (2020). Social–emotional characteristics and adjustment of accelerated university students: A systematic review. Gifted Child Quarterly, 64(2), 1–23. https://doi.org/10.1177/0016986220969392

• Steenbergen-Hu, S., & Moon, S. M. (2011). The effects of acceleration on high-ability learners: A meta-analysis. Gifted Child Quarterly, 55(1), 39–53. https://doi.org/10.1177/0016986210383155

• Steenbergen-Hu, S., Makel, M. C., & Olszewski-Kubilius, P. (2016). What one hundred years of research says about the effects of ability grouping and acceleration on K–12 students’ academic achievement: Findings of two second-order meta-analyses. Review of Educational Research, 86(4), 849–899. https://doi.org/10.3102/0034654316675417

Copyright © 2025 Sabine Sypré – Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Online delen mag mits vermelding van auteur en link naar dit artikel.