7 februari 2025
Hoe kunnen ouders de schoolse motivatie van begaafde kinderen ondersteunen?
Begaafde kinderen beschikken vaak over een groot leervermogen en een natuurlijke nieuwsgierigheid. Toch blijkt dat deze kenmerken niet altijd gepaard gaan met een blijvende schoolse, of in wetenschappelijke terminologie, academische motivatie (Garn, Matthews, & Jolly, 2010). Motivatie is geen vaststaand gegeven en wordt beïnvloed door zowel interne factoren, zoals zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen of groeimindset, als externe omstandigheden, waaronder ouderlijke ondersteuning, onderwijsvoorzieningen of het onderwijsklimaat. In dit artikel bespreken we wetenschappelijke inzichten en praktische strategieën om de motivatie van hoogbegaafde kinderen te bevorderen.
De basis van motivatie: autonomie, competentie en verbondenheid
Volgens de zelfdeterminatietheorie (ZDT) zijn er drie fundamentele psychologische basisbehoeften die motivatie versterken: autonomie, competentie en verbondenheid (Ryan & Deci, 2000). Ouders kunnen een belangrijke rol spelen bij het vervullen van deze behoeften.
Hoogbegaafde kinderen floreren wanneer ze de ruimte krijgen om zelf beslissingen te nemen, wat hun autonomie, of de vrijheid om zelf keuzes te maken, ondersteunt. Bijvoorbeeld, een kind dat geïnteresseerd is in wetenschap kan enorm gemotiveerd raken door de vrijheid te krijgen om een eigen experiment op te zetten. Dit geeft het niet alleen controle over het eigen leerproces, maar bevordert ook de intrinsieke motivatie. Wanneer deze autonomie echter wordt beperkt, bijvoorbeeld doordat ouders te sterk sturen in hoe het experiment uitgevoerd moet worden of enkel resultaten benadrukken in plaats van het leerproces, kan dit demotiverend werken. Het kind kan daardoor het gevoel krijgen dat zijn eigen ideeën en aanpak niet worden gewaardeerd, wat de motivatie om zelfstandig te exploreren en leren aanzienlijk kan verminderen (Garn & Jolly, 2015).
Naast autonomie is competentie, of het gevoel bekwaam te zijn, essentieel voor motivatie. Ouders spelen hierin een cruciale rol door het zelfvertrouwen van hun kind op te bouwen. Dit kan worden bereikt door vaardigheden en vooruitgang te erkennen, te laten zien en te vieren. Een voorbeeld hiervan is het samen terugkijken naar een eerder opgenomen video van de eerste pogingen om een bal perfect in de winkelhaak van het doel te schieten, om te laten zien hoeveel het kind inmiddels heeft geleerd. Het oplossen van een complexe puzzel of het begrijpen van een nieuw wiskundig concept zijn successen die gevierd kunnen worden om het gevoel van competentie te versterken (Siegle, 2000).
Verbondenheid, het gevoel gewaardeerd te worden door anderen, is de derde pijler van motivatie. Een ondersteunende relatie tussen ouder en kind kan dit gevoel versterken. Dit hoeft niet ingewikkeld te zijn; actief luisteren naar wat een kind heeft geleerd of waar het enthousiast over is, kan al een groot verschil maken. Wanneer ouders oprechte interesse tonen in de interesses van hun kind, voelt het zich begrepen en gewaardeerd, wat zijn motivatie verder vergroot (Garn, Matthews, & Jolly, 2010).
De gevaren van prestatiegerichte controle
Hoewel veel ouders het beste voor hebben met hun kind, kunnen prestatiegerichte verwachtingen soms onbedoelde negatieve gevolgen hebben. Onderzoek toont aan dat kinderen die voortdurend onder druk staan om academisch te excelleren, vaker last krijgen van faalangst, maladaptief perfectionisme en zelfs schoolmoeheid (Garn & Jolly, 2015). Deze druk kan voortkomen uit een verlangen van ouders om het potentieel van hun kind volledig te benutten, maar het kan ook onbedoeld een gevoel van ontoereikendheid bij het kind veroorzaken.
Een concreet voorbeeld is een ouder die boos reageert op een slechte toets, terwijl de tiener eigenlijk veel moeite heeft gedaan, maar misschien niet over de juiste leerstrategieën beschikte. In plaats van de inspanning te erkennen, wordt de nadruk gelegd op het resultaat, wat voor de tiener demotiverend kan werken. Dit kan leiden tot gevoelens van falen en een terugtrekken uit het leerproces, waarbij het kind minder geneigd is om nieuwe uitdagingen aan te gaan uit angst opnieuw te falen.
Een meer constructieve benadering is om fouten en tegenslagen te zien als leermomenten. Door vragen te stellen zoals: “Wat heb je van deze ervaring geleerd?” en “Hoe kun je het de volgende keer anders aanpakken?” wordt de nadruk gelegd op groei en verbetering in plaats van op het resultaat. Dit helpt kinderen niet alleen om effectievere strategieën te ontwikkelen, maar bevordert ook een veerkrachtige houding ten opzichte van uitdagingen. Een kind dat zich gesteund voelt in zijn of haar leerproces zal eerder bereid zijn om risico’s te nemen en nieuwe dingen te proberen, wat essentieel is voor persoonlijke en academische groei.
Het is verleidelijk om prestaties zoals cijfers en medailles te benadrukken, maar de nadruk leggen op het proces kan een meer duurzame motivatie opbouwen. Wanneer ouders de aandacht verschuiven van wat hun kind bereikt naar hoe hun kind leert, ontstaat er ruimte voor intrinsieke motivatie (Garn, Matthews, & Jolly, 2013). Zo kan je als ouder zeggen: “Ik vond het geweldig om te zien hoe je dat moeilijke probleem hebt aangepakt en niet opgaf,” in plaats van: “Goed dat je een tien hebt gehaald.” Het eerste benadrukt de inspanning en aanpak, terwijl het tweede de focus legt op een extern resultaat.
Zelfvertrouwen en groei stimuleren
Zelfvertrouwen speelt een cruciale rol in de motivatie van kinderen en het versterken ervan kan een wereld van verschil maken in hoe zij leren en presteren. Wanneer kinderen geloven in hun eigen kunnen, zijn ze eerder geneigd om uitdagingen aan te gaan en volhardend te zijn in het bereiken van hun doelen. Ouders hebben een belangrijke rol in het bevorderen van dit zelfvertrouwen, onder meer door successen te vieren en vooruitgang zichtbaar te maken (Siegle, 2000). Dit kan op verschillende manieren worden aangepakt.
Een effectieve strategie is het bijhouden van een portfolio waarin projecten en prestaties worden verzameld. Dit biedt kinderen een tastbaar overzicht van wat ze al bereikt hebben, wat niet alleen hun zelfvertrouwen versterkt, maar hen ook motiveert om door te gaan. Zo kan een portfolio gevuld worden met tekeningen, opstellen, experimenten, of andere voltooide taken die laten zien hoe hun vaardigheden en kennis zich in de loop van de tijd hebben ontwikkeld.
Daarnaast kan, zoals al eerder vernoemd, het samen terugkijken naar video's of foto's van eerdere activiteiten een waardevol moment van reflectie zijn. Bijvoorbeeld, het bekijken van een video van de eerste keer dat een kind een muziekinstrument speelde, kan laten zien hoeveel ze sindsdien zijn gegroeid in hun techniek en muzikaliteit. Dit helpt niet alleen om trots te zijn op de vooruitgang, maar ook om in te zien dat oefening en doorzettingsvermogen tot resultaat leiden.
Het stellen van doelen speelt ook een belangrijke rol in het stimuleren van zelfvertrouwen en groei. Ouders kunnen kinderen helpen om uitdagende, maar haalbare doelen te formuleren, en deze op te delen in kleinere, beheersbare stappen. Bijvoorbeeld, als een kind een ingewikkeld kunstproject wil voltooien, kan het proces worden opgedeeld in verschillende fasen, zoals het maken van schetsen, het kiezen van kleuren en het werken aan specifieke details. Door elke stap afzonderlijk te voltooien, krijgt het kind een gevoel van voldoening en groeit het vertrouwen in hun eigen vermogen om het uiteindelijke doel te bereiken.
Door deze benaderingen toe te passen, kunnen ouders een omgeving creëren waarin kinderen niet alleen hun vaardigheden verder ontwikkelen, maar ook leren om trots te zijn op hun eigen inspanningen en prestaties. Dit fundament van zelfvertrouwen kan hen ondersteunen in het aangaan van toekomstige uitdagingen, zowel in hun academische leven als daarbuiten. Het is een investering die hen helpt om veerkrachtig, gemotiveerd en succesvol te zijn.
Conclusie
Begaafde en hoogbegaafde kinderen hebben niet alleen baat bij intellectuele uitdagingen, maar ook bij emotionele ondersteuning en een omgeving die hun unieke behoeften erkent. Als ouder kun je een sleutelrol spelen door autonomie, competentie en verbondenheid te ondersteunen en door te focussen op het proces van leren in plaats van de uitkomsten. Door deze benaderingen toe te passen, help je niet alleen hun academische prestaties, maar ook hun zelfvertrouwen en welzijn te versterken.
Referenties
Garn, A. C., Matthews, M. S., & Jolly, J. L. (2010). Parental influences on the academic motivation of gifted students: A self-determination theory perspective. Gifted Child Quarterly, 54(4), 263–272. https://doi.org/10.1177/0016986210377657
Garn, A. C., Matthews, M. S., & Jolly, J. L. (2013). Parental strategies that support academic motivation in gifted children. Parenting for High Potential, 4(3), 4–6.
Garn, A. C., & Jolly, J. L. (2015). A model of parental achievement-oriented psychological control in academically gifted students. High Ability Studies, 26(1), 105–116. https://doi.org/10.1080/13598139.2015.1028614
Siegle, D. (2000). Parenting achievement-oriented children. Parenting for High Potential.
Copyright © 2025 Sabine Sypré – Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Online delen mag mits vermelding van auteur en link naar dit artikel.
